Hougatlo amasung koichat chatlo! Chang naina sajen touba haibasimaktabu kanaba mayam ama adumak leiri. Sajen na nanggi hakchang gi panggal hengatli, khangba ngamhanli amasung nanggi metabolism ga mari leinana haibadi [high cholesterol, noiba (obesity) amasung diabetes] kumbasing asi anambana sajen tougandaba amadi hakchanggi arumbabu ningthina sendabasingda naganba lainasing asi ngakthokpa ngamhanli.
Sajen asidi pumnamakki adumak afaba haibaduni – amasung HIV gi wafam thadoklaga sajen soidana tounabagi pandam amadi soidana thamgadabani. Haksel ga mari leinaba aknag-ahei pumnamakna hainaduna leiribani nongmada minute 30 dagi 45 faobadi, hanggat-handa oina chatkera, cycle thougera nattraga imung gi akoibada thabak sugera amadi soidana tounaba hotnagadabani. Hairiba asigumba nongmagi sajen khara asina yamdrabada nangngonda thokhanlakpa coronary heart disease, high blood pressure, colon cancer amasung diabetes nachingbasing asi oirakpa yabadagi ngakthokpa ngamhougani.
Aduga karigumba nangna HIV/AIDS ka sagonnana hingliba oiragadi, chang naiba sajen ama toudringeida nangi health care provider aduga tannathokhoubadi adumak kannagani. Madumakna nang na sagonnariba laina aduda chanagadaba makhal gi sajel adu chatthabana henna kannabasu leihangani loinana hakchang gi arumbabu su chang naihannaba amadi ningthiba chinjaksu chanabagi mathou tabadusu cheksinna yenghougadabani.
Immunization karino?
Immunization asi eikhoina vaccine hainasu khangnariba asini, masina akhnnaba laina kharadagi ngakthokpa ngamhanliba adubuni immunaication hairibasi. Ngakthokpa (“Immunity”) haibasidi nanggi immune system na akhannaba laina kayadagi ngakthokchanaba masa matonata antibiotic ama puthokchriba adubuni. Immunization asi fivam kayamarum da adumak chatthaba yai, haibadi: injection oina, drop oina nattraga spray oinani. Pumnamak asi akhannaba lainasing ngakthoknabani.
HIV-Positive oirabasinggi Immunization
Immunization asimak HIV ga sagonnaribasinggidi tangaimakfadana araibana luhanlakpa yaba lainasingdagi ngakthoknaba yamna maru oirib maram amani.
Adubu luribadi karamba matamda karamba makhal gi immunization touthokkadage haibaduni. Adubu masimasu thoinadi luningaidi oide maramdi mathou taribadu karino haibadu nanggi healthcare provider aduga tannaraga, nanggi chahi amadi karamba makhal gi immunization sing na khwaidagi henna mathou tagadage haibadu lepthoklaga touthokpa yai.
Makha gi immunization khara asi HIV ga sagonariba adult singda touthokpa mathou tabasing
aduni:
• Hepatitis A and B
• Influenza (Injection, not the nasal spray)
• Polysaccharide Pneumococcal (pneumonia)
• Tetanus, Diphtheria, Pertussis.