Lamtagi Thangja- Saroi Khangba I a2z manipur

 

    Matamgi khongthang leppa leite, afa nungai kaya thambiramduna chatkhare Fairen tha. Amuk khongdoirakle, numidangwairamgi tangang tanganglabi korou na mayum changlamdaigi fajaraba saktamga loinana angaoba nungsit ki sahumda choijainana chaikhairaba u-wa gi ngangli ngangliraba unasing ga loinana kumhei gi tha, irang pubi mabuta ngaijabada leitanadraba ahan angang khaktana khouranglabi Lamta tha. Lamta thasidani ngasisu meiteisinggi warida kaongamdana akibagi saktam oina leiriba Moirang Kangleirol gi sayon taret ki kumheida manung channa yaokhiba Henjunaha gi warida Lamtagi thangja gi warido. Lamta-thangja: thagi thajat khudingda soidana adumak yaoragadaba chayol gi aroiba numit thangja amadi adumak soidana laklagadabani adubu atei thabansinggumna Lamta gi thangjagadi khetnaba leina thambiramli Meitei gi lonchat ama oina. Meiteisinggi thajanabi ama oina numit asibu chinglon mapan na koisinlaba chinggi pankhei asigi manungda madom chikna ningaidana nganthoiribi Kangleipak (Manipur) gi yelhoumee Meitei khunnai gi yelhoungeidagi chatnaduna laklamlaba thajanabi ama oina leiramlaba irat thouni singgi manungda Lamta gi thangja pangthoktuna laklamlaba saroikhangba sisu amani. 


    Saroi hairaga maikei ngakpa laisinggi khongloisingbu khangnei, aduga khangba haibasina pija pithak toubadubu khangnei. Saroi sing asibu pennaba makhoigidamakta machinjak thadokpadubu saroi-khangba haina kou-i haina ahan lamansingna haibirammi. Asidasu nattana Lamda tha asibu cheihouba tha hainasu khangnaduna tha asigi ahanba thangja asida Kanglei gi khun leikai khudinggi lamlong ahumfangbada umanglai pumnamak khundinnei haibasi thajaduna lakkharabani houjiksu adumak thajanaribani. Umang laising gi khundinnaba asida lakkadouriba anouba kumja asida khun leikaising asidagi kana kanana sigadouriba amadi kana kanana siroidouriba haibadu masing thektuna thamgadouribani haibasi thajaduna houjikfaoba lakli. Asigumba masing thekpa thaba asibu “singthek-singthaba” haina khangnei. Asumna umanglai mayam asina ahanba Lamta gi thangja asigi numidangda khundinnaduna thigadouriba masing aduda yaohanbiganu haidunani Lamta gi thangja asida iratnariba asi. Asumna iratpa asibuni eikhoina “saroi-khangba” haina khangnaribasi. 


    Lamta thangja gi ahanba thangja da pangthoklamliba irat thouni gi matang asi ahanba oina irat thounikhibagi matangda hiram asibu munna thijinbiba oja singna libiramkhiba warida asumna takpirammi. Malem gi (Kangleipak/Manipur gi khun/ leikai yumthong khudinggi chuthek marida, maikei nipan da, ingdai(langdai) 16 makta meeoibana chari-thakliba potchang-cheichangsing katuna Poirei Meitei nupa-nupi singna laibungthou mapan (9) lainura taret (7) umanglai saroi humfumathoi (61) mukpu irat thouni touduna kumja adugi fatta-houdi pumnamak kharomda hankharo, afaba nungaiba khunjao-leichaoba, chakhongba-ngahongba pibiyu haina khurumnaduna hourakkhibani haina libirakkhi. Asidasu natana atoppa waridana Kanglei gi ngasigi tampak lamdam asi ipak irelgumna imai chonna leiringeida taibang khundaba yanaba haina Lairemba-Lairembi mayamna Nongpok Leihouchingbu thugaiduna ipak tuda thadaduna ising imai kangkhiduna leisa onlakkhibadagi saroingaroising hotchinlaktuna leisa onlaklaba akangba lamdam asida khundasanlakkhi hai. thoudok aduda fivam adu oinaba wana hotnarakkhiba Lairemba-Lairembi mayam aduna Saroi-Ngaroi sing aduga lanthengnaduna makhoibu tanthokkhi. LairembaLairembi mayam aduna lan ngambagi harao-tayamba pangthokkhi loinana leisa aduda khundanabasu sem-saba hourakkhi. Harao-tayamba aduda saroi-ngaroising aduna amuk hanna yetlaktanaba haina makhoigi chakthak tamduna saroi-khangdokkhi. Asumna matam adudagi houraduna Lamtagi ahanba thangjada saroi-khangbasi chatnaba hourakkhiduna ngasifaoba chatnaribani haibasini. Waribudi ani sure adubu amabu oirabasu amabu oirabasu saroingaroi gi chaktha thadokpabu saroi-khangba kou-i haibasidi asini. Wari ani asina soidanadi saroi-khangbasi karamba matamdagi houkhibano haibagi achouba wahang amabudi leihouragani. Adubu ningsingba thoktraba matam amadagi chatnaduna laklamlaba lai hairaobagi thouramdasu adumak saroi-khangbagi tangkak yaoduna leiramli. Loinana Moirang da pankhiba Ningthou singgi haktakta saiyon taret ki nungsinungon gi waribu Moirang Kangleirol Puya amadi Moirang Ningthourol Puyada ahanba saiyon oikhiba Moirang da pankhiba Ningthou dadi nipan suba adubu meegi Ningthou di ahanba Puritlai Fang Fang Ponglenhanba gi haktakta thokkhiba Henjunaha thounang Lairoulembi gi wari nasu Lamtagi-thangja gi saroi-khangba si touramle haiba takli loinana wari asi ngasi faoba kaonadri. Adunadi saroi-khangba si yamna nganlingei gi matamdagi leiramle haibasimadi adumak mayekti sengle haibasimadi pumnamakna yanariba wafamni.

    

    Meitei gi saroi-khangbasi Lamta gi   ahanba thangjada khangba saroi, anisuba thangja da khangba saroi, cheiraoba nongma watlingeida khangba saroi, cheiraoba numita khangba saroi, lai haraobada khangba saroi, amadi ana ayek thoklakpada khangba saroi hainasu kayamarum khaidoktunasu leikhare. Adubu ngasigi nouhounana ningsingjariba saroi-khangba asidi Lamta gi ahanba amadi anisuba thangja gi khangliba saroi asigi matangdani. Tanfam asida tangaifadabadagi atei saroikhangbagi warising asisu khara khik pusinjabani. Oja singna takpirambada Lamta haiba wahei asimak lam-taba (khul-taba) houba haibani haina takpirakkhi. Kanglei sida meeoibana khun taduna leiba hourakkhibasi Lamta dagi houkhibani haina lunari. Aduna meiteisingna Lamtagi ahanba thangja asibu saroi-khangduna yamna lunna lounaribasi khul taba houba numit ni haina oja singna takpirakkhi. Asumna numit asida Lamta gi ahanba thangja asida hannadagi kum ama puramlaba saroisingga nouna kum purakkadaba saroisingga lallup sinnaba numit ni. Numit asida maikei ngakpa laising, amadi atei umang lai mayam khundinnaba numit ni. Khundinnaba asida saroi-ngaroi mayam pumnamaksu laktuna saruk yaragadouribani haina takpiramkhi. Khundinnaba asida lakkadouriba kum (chahi) asida sigadaba nagadaba pumnamakki masing thektuna thagani. Asigumba lakkadaba kum aduda sigadaba nagadabagi mee gi singtheksingthabada yaohanbiganu haina khurumbani, saroingaroi singna fatabasingbusu tinyet-laiyektanabagidamakta machinjak thadokpagi thouramni, kum puramba saroina lakkadaba saroida sinnagadouriba singtha singthek aduda yaohanbiganu haiduna saroi-ngaroi laiyamsing aduda haija-nijaduna chaktha tamba adubuni saroi-khangba asigi asengba wahanthok. Lamta gi anisuba thangja asida amukkasu saroi-khangba pangthokpagi maramdi, ahanbagi thangjada hannagi lallup puramba saroisingna anouba lallup purakkadouriba saroisingda lallup sinnaduna laiyam sing khundinnaba aduda chahidugi singthek singtha aduda awat apa - ahenbanachingba haptok-hapchingnaching ba touduna amukkasu laiyamsing khundinnagadouriban i . Adugumba khundinnagadouriba aduda singthek singthada yaokharabasing adubu singsatpiyu haijaduna amukka hanna anisuna thangja asida saroikhangduna thounijabani. Maram aduna anisuba thangja da saroikhangbabu awai-akhum saroi khangba haina khangnei. Asumna ahanba thangjada singthek singthada yaokharabasing adubu singsatpirammu haina thounijanaba oina amukka hanna aisuba thangja da saroikhanglibani haina ojasingna takpirami. 

    Saroi-khangba da nupi 3, 5, natraga 7 chang-i. Saroikhangba houdoklambi lairembi singdi- Hanupokleima Monsabi, Lalambung leima Hemoibi, Nongmeibung leima Imoinu, Langjing leima Piyainu, Liwa leima Tengolchaibi, Chingnga leima Lanheibi, Pisum leima Safabi makhoi taret asina saroi ngaroi singna lallup sinnaba numit asida khunda ahanbabu ingna tapna pannaba haiduna chaktha thadokkhi. Adudagi houraduna ngasi faoba khun leikai gi nupi ahansingna saroi-khangba asi chatnaduna laklibani. Aduga saroi-khangbasi ayukkhaktada khangbasi chatnaduna lakli. Leipakki oinasu sana konung gi amaibi loisangnasu Lamta gi ahanba thangjada konunggi maikei marida ayukta saroikhangba chatnarak-i, ngasingasisu chatnaduna leiri. Khangliba chaktha adu laisontinsonga loinana maikei-maikei da lakliba tinmu-laimu fattaba mayam adubu ngakthokpiyu haiduna khun leikaisingdasu yumthong-yumthong khudingda ahanba thangja asida imung gi Lainingthou Sanamahi amadi Leimaren da leijaba anou-apen sing, hei-ra amadi athum-ahao katpasi chatnaduna lakli. Aduga saroi-khangba gi thouramga mari leinana ngamu na usin sinbasu chatnaduna lakli. Ngamu na usin sinkhragadi singthek singthabada yaokhibasu singsathou-i kanbihou-i haina thajanei. Ngamu na usin sinbadi mee meedugi asiananachingba thoklakpa yaba pumnamak adu ngamuna usin oikhibani aduna thoklakpa yaba awa-ana pumnamak kok-i haina thajanaduna lakli. Lamta: Meitei gi thaban gi aroiba thasing, ningthamthagi inglaba chik-chik laoba thakthak nikpadu loisinlaktuna yeningthagi anouba mayon chongba hourakpa asit-awan thagi mangao thina namibana maigei-salai khangdaba matam, yaosang kumhei gi ahan, naha, angang khaktana khourangna ngainariba chahi gi aroiba thaduni Lamta tha. Ningtham gi ayingba ulen marakta khuitharura sitharuraba kangsinluraba pambi pumnamak yening hunlaklaba matam asida karigino tha asida amambabu asuk kinaruribana. Lonchat ki paringda lengdraba chatnabi ama oina adumak ningsingba thoktraba matam amadagi chatnaduna laklamlaba lamta-gi-thangja gi saroi-khangba gi thouram asi Meitei khunai asina nanthoktuna kanthoktuna khak chatnaramdraba lonchat ki paringni. Kumja khudinggi thaban asigi ahanba hourakpa thangja numit amadi anisuba thangja numit pu maru oina Lamtagi-thangja gi Saroi-khangba asi leikai leikaigi, kollup kollup ki adumak tounaduna lakliba lonchat amani. Chahi gi ahanba Lamta-gi-thangja amadi anisuba Lamta-gi-thangja asida saroingaroi sing asigidamak chara tamduna chaktha pigadouribani. Lamta gi thangjagi ayuk asida yumthong khudingna magi-magi imunggi channaba chakkhumda leiriba chana-thaknaba thamliba potlamsing adudagi saroingaroisinggidamak saruk tamgadouribani. Cheng khuya ama, areiba mana-masingdagi khara, morok, thum, ngari, nga ayaiba amadi sen achoiba senyek ama asumna potlamsing asi khun leikai gi yumlon-keironnabada leiba nupi ahan amagi yumda thinlugadouribani. Asumna nupi ahan adugida khun leikaigi punsinlaba polamsing adu punna khun leikai dugi nupi mayam punminnaduna, khun leikaigi lamlong ahum fangba lambi amada puthoktuna saroi-ngaroising adubu mapuk pennaba chaktha tamlugadouribani. Hairiba saroingaroising adugi chaktha tamba pumloi loisinlakpada thouram aduda saruk yaruriba ima-indol sing aduna saroi-ngaroi singgi machinjak adudagi saruk khara lemhanduna puraklaga khun leikai adugi yumthong khudingda thungnaba yenthoknagani. Yenthoklakliba saruk khara-khara adu imung imung aduna numit adugi numidangwairamda magimagi hingkhol adugi akoibada ‘nachinjak charo charo’ haina son sonduna chaithoktouribani. 


       Eikhoina angang oiringeida thengnarakkhiba akiba mayam adu houjiksu ikha-thabasingda, ichasingda liduna tahannari. Ibok hoi Imahoina toina haibi Lamta thangjasida school di chata yadabanina chatlabasu lambida-lamlong ahum fangbada saroi khanglamlagadi napi maka ama thatlaga natraga leipak leitum macha ama na raga nungdum macha ama khunduna saroi-khangliba mafam aduda eigi sarukni haina langsinlu haina takpirakkhi. Karigino khangde matamdudadi Lamta-thangja gi numit sidi pangkida kikhi. Matamdumaina houjiksisu tounarijatla? Houjikki angangsingsi eikhoina kirakpadouna kinarijatla? Hoida Saroi-khangbagi saroi-ngaroi katliba potlamsing kiningaibudi thoina henna leibabudi natajatni adubu matamdugi Ibok hoigi waridudani kikhibadudi. Matamdudi khun leikaisingsu houjiktouna check ki yum, koilas lambi masing yamlambasu nate. Keiroi leikaigi yumlaksu wapangi wapan ngaktani. Maru lukpa wapalna khoi choppadouna yet-oidagi maru lukna-lukna leibadi Lamta gi angaoba nusitna haina humna sitlakpada akungba warakna ngek-ngek sanglakpadadi kanagi saroi-ngaroi loina thoklaklaboi khanloidaba leiponte. Adudasu natte ayuk nungthildafaoba kinakhiba lamta thangjagi saroikhangbagi maraktuda numit hek tasinlakkhibada Ibok hoina libikhiba Henjunaha gi wari adum ningsinlakle. Asidasu nattana maraksida amuk nungdang pung 7.30 mamangda AIR Imphal na sandokpa khungganggi thouramda na sungsoi soidana chahi khudinggi Henjunaha gi liladu amuk thajinlaktoini. Madudadi loire mapan adum thoknadare Henjunaha-Lairoulembi gi saiyon si Moirang Kangleirol gi saiyon taret ta ihan hanna thokkhiba saiyon dugi warini. Lamda-gi-thangja gi saroikhangba numitsidani maraibak thiraba Henjunaha gi aroiba yahip tankhibadu. laibak thiba numit aduda karigumba Henjunaha na Lairoulembi hoigi juri-tapham faobadang kakhatpa nanglamlagadi Henjunaha siramloidabani haina ahansingna wari libada tajakhi. Wari da thengnajabada Henjunaha nasu fana kannadi hotnajaduna Lairoulembi gi yumfaobadi youkhibani adubu juri kakhata nangkhide. Saroingaroi sing aduna Henjunaha bu Lairoulembi hoigi juritapham maktadani yaibi thawai loukhibadu. thoudok asi hairiba Lamta gi thangja asida thokkhiba thoudokni. Ipu-Iben gi waridadi Lamta gi thangja khudingmakta lakkadouriba chahi aduda saroingaroi, tinmu-laimu pumnamak asidagi apanba ayetpa amata thokhandanaba haiduna makhoigi chaktha saroi khangba asi pangthoknaribani hainasu libirakkhi. Adubu ngasigi Manipur asidabu tasengna saroi-ngaroi, tinmulaimu leiramkhigadara nattraga ngasigi thanlaba wathoksing asida achouba saruk yariba masak khanglagasu khangdrabagumlaba una una uba fangdraba ahingba saramchat chatpasing asira saroi haibasibo. 21 suba chahichagi khamthengna chaokhatlaba malem gi fivam asida Manipur gi Lamta gi thangjadi saroi khangbagi wari asi oithokningai oiribara haibafaoba hangba yaraklaba matam asidadi sakudaba ahingba makhong ani panba wakhal khanba ngamba sha mayam asina henadum saroingaroi, tinmu-laiudagi henna kinare. Saroi khanggadoubagi saruk makhoi gi oina khangbana chumlakkadourabara haibafaoba lakloi hainingai leisinlaktare

adomgi achinba kaya kaithokpiduna article asibu pabibagi damak adombu hainingai leitana thagatchari

Post a Comment

Previous Post Next Post