Meeoiba khudingmakki hakchanggi saruk (organ) ama oina
Kidney ani yao-i. Masi yanglen sarugi nakan ani, chachao gina maning thangbada
leiba hawai urigi maong manba hakchanggi saruk amani. Nakal amamamna chaoriba
chang asi mapung marei faraba meeoi amagi khuttum amamukki chang oigani. Kidney
gi maruoiba mathoudi hakchangda yaoriba eegi fivam fana thamduna hakchang fana
leihanbada mateng pangbani.
Kidney gi Mathou Kidney na
hakchang manungda leiba ee chumthoktuna fattaba hu chenba pot (toxin) amasung
isingbu hakchanggi mapanda yung oina thadok-i. US da leiba National Institute
of Health (NIH) gi matung inna Kidney na nongmada urine oina liter 0.94 dagina
1.8 thadokpada ee litere 113 dagina 144 faoba chumthok-i haina thammi.
Kidney da yaoriba asi achouba
chumnabagi sponge ama natte. Kidney khudingmakki nephron kouba apikpa filter
million na khujing oiduna thabak toubagi maong aduni. Nephron gi saruk ani lei.
Ahanbagi chumnabagi saruk asina glomerulus haiba saruk asini. Masina mahi
amasung toxin (hu chenba pot) dagi achouba molecule amasung blood cell sing
chingthok-i. Ising amasung toxin singna eegi utong macha faoduna mathang
mathang sandoklak-i. Eegi utong machana hakchangda mathou tariba mineral sing
khomjilli aduga madubu amuk eegi ichelda yaohankhi amasung hu chenba potsingbu
chumthokpagi thabak tou-i.
Ee Chumthokpagi thabak touringeida Kidney na
hu chenba potsingbu puthokkhinaba yung (urine) puthok-i. Urine asi hakchang
manungda yaoriba ureter kouba utong anina ising khao/kom (bladder) da putharaga
urethra gi matengna hakchanggi mapanda thadokkhi. Kidney na meeoibada panggal
hapliba mathou taba hormone su sung-i. Hormone sing asina eegi khongjel chang
naihalli, amasung sarugi mapanggal kalhalli.
Kidney gi Fivam fana thamba
Kidney bu fajana ngaksenduna
thamdabana hakchanggi oina khudongchadaba kayamarum thokhallak-i. Matam sangna
naraklaba kidney lainabu chronic kidney failure haina kou-i, masi tapna tapna
kidney gi mathou touba lepkhiba aduni. Kidney gi laina thokhallakpa yaba fivam
kayamarum lei, makhoi adudi Type 1 amasung Type 2 Diabetes, BP wangba, ising
lambelda sokpa amasung kidney gi saruk amada pomlakpa asini.
Kidney yaraktaba (Kidney failure)
haibasina kidney lainagi khwaidagi khudongthiningai oiba thak aduni. Masi
Kidney na mathou ningthina touraktaba matamda thok-i. Kidney fail oiraba meeoi
amana mahakki kidney adubu dialysis nattraga Kidney transplant (sindokpa)
nattanadi meeoi adu hinghanba ngamde. US National Library of Medicine gi
matunginna United States ta kidney transplant toubasi khwaidagi common surgery
oiri haina panari.
Ahal oisillakpa matamda kidney gi
mathou ningthina touhannaba cheksin thourang lougani. Khwaidagi maruoina
paikhatkadaba thabakti ising marang kaina thaknaba hotnaba asini. Kidney gi
oinadi magi mathou ningthina tounaba amasung hu chenba potsing chumthoktuna
pukhinaba ising thakpa haibasi asukki matik mathou tai.
Khwaidagi khudongthiningai oiba
fivam kharadi khougangnaba (ising watpa) asina hakchang sokhanduna kidney
failure amasung karigumbada sibafaoba yao-i. Masigi maramda Doctor singna
thijinbagi matunginna masibu hanthahannaba khwaidagi laiba pambeidi
khougangnaba faohandaba, ising khourangba faodringeidasu ising thakpa,
khourangba haibasi khougangnabagi khudam takpani. Ising marang kaina yaoba
chinjak, uhei amasung manamasing chaba; soda gi saruk henna yaoba mahi amasung
alcohol thaktaba asini.
Vitamin na kidney masa ma-u fana
thamnaba hotnabada yamna maru oi. Adubu Vitamin C kahenna chabana Kidney da
nung leihanbada mateng pang-i. Meeoibana Vitamin chabana hakchang fahalli
amasung lainadagi ngakthoktuna thammi haina khalli, Masi matam khudingmakta
chumduna leiba natte haibasi doctor singna fongdokpa leikhre.
Kidney fana leihanba haibasida
blood pressure check toubana achouba mateng oihalli. American Kidney Fundation
na piriba maruoiba wafamdi kidney bu masa ma-u fana thamge haiba taragadi fat
ki saruk yamna wangna yaoba chinjak amasung kahenna thum chaba thadokpa,
alcohol, tobacco thadokpa amasung numit khudinggi chang naina hakchang sajel
sannaba asi mathou tai haibasini.
Hei-ra (Uhei) chabagi kannaba
Meeoiba khudingmak matam
khudingmakta heira (uhei) chaningba faodaba taragasu kalenthagi matamdadi heira
chaningbagi wakhal ayambana poknei. Meeoi kharana hei-ra (uhei) asi chaba
pamlabasu meeoi kharadi chagandaba kayasu leitaba natte. Adubu ngasigi
chaokhatlaba malemgi akhang ahei doctor singna thijillaba matungda piba paotak
matung inna yengba taragadi meeoibana heira chang naina chabana hakchangda
thorakpa yaba laina tinnadagi ayamba saruk ngakthok-i haibasi kharamakhei
khangnare haiba yai.
Hei-ra (Uhei) chabagi kannaba Chaokhatlaba
malemgi leibak singgi chinjakki amadi hakselgi lamda thijinliba lup nattraga
doctor singna hei-ra chaba asina meeoibagi machi oiba chinjak menkhatpa ngamle
haina mot pinnari. Masida nattana hei amasung mana masing chang naina chabana
hakchang noiba amadi chinigi sarukta hanthahanba ngammi hainasu mot piri. Hei
chabana makhal makhagi hakchangda kannaraba machi oiba chinjakki saruk fangba
ngammi. Madudi;
Calcium: Calcium na
hakchanggi saruk haibadi ya, saru mapanggal leihalli, amasung muscle gi mathou
ningthina touhalli. Calcium marang kaina yaoba hei-ra singdi anggur (grape),
komla, kaphoi, amasung naspati ni.
Fiber: Fiber chang wangna
yaoraba hei-ra singna coronary heart disease amasung cancer makhal kharana
thokhanba khudongthibasingdagi hanthahanba ngammi amasung chaba tumhanbada
mateng pang-i. Fiber marang kaina yaoba hei singdi sem (apple), grapes
(anggur), pungton, heinou, komla, awathabi, naspati (pear), persimmon (komla
manba hei macha), raisin (kismis) amasung heijampet (raspberry) ni.
Iron: Iron asi meeoibagi
ee senghanba amasung cell sing chang naina mathou touhanbada kannaba pi. Iron
marang kaina yaoba hei-ra sing adudi anggur, kiwi, champra, mulberry, passion
fruit, kamphoi, raspberry (heijampet), strawberry amasung watermelon ni.
Magnesium: Magnesium asi
saru mapanggal kanna thamba amasung enzyme puthokpada maru oi. Magnesium chang
wangna yaoba hei-ra singdi avocado, laphoi, pungton, kiwi, passion fruit,
kamphoi, naspati, kismis masung tarbuj ni.
Potassium: Potassium na
eegi khongjel fahanbada mateng pang-i. Potassium marang kaina yaoba hei singdi
avocado, laphoi, anggur, pungton, kiwi, awathabi, passion fruit, kamphoi,
naspati, amasung tarbuj ni.
Sodium: Sodium asi ayamba
chinjakta adum fang-i. Sodium yaoba chinjak asi eegi khongjel chang naihanba
amasung muscle amasung nerve singgi mathousu ningthina touhalli. Sodium asi
ayamba hei singda saruk khara khara yao-i, adubu passion fruit ta chang wangna
yao-i.
Vitamin A: Vitamin A asi
mit amasung unsa bu mapanggal leina fana thambada amasung hakchangda thoklakpa
yaba laina sing ngakthokpada maruoiba thoudang lou-i. Vitamin A asi apricot
(chumbrei amasung boroi gumba komla machu gi apikpa hei), prune (boroi akangba)
amasung tangerine (apikpa athumba komlagumba hei) gumba hei singda fang-i.
Vitamin C: Vitamin C asi
ya, yari yakhong amasung sokpa panbada thuna fahanbada mateng pang-i. Vitamin C
marang kaina yaoba hei sing adudi heinou, komla, awathabi, chumbrei, naspati,
boroi, amasung strawberry ni.
Zinc: Zinc asi hakchanggi
immune system amasung carbohydrate metabolism amasung protein chang mannana
thambada maru oi. Zinc asi Avogadro, kamphoi amasung strawberry da fang-i.
Hakchangda kannabasing:
• Machi oiba manamasing amasung
hei-rasing marang kaina chabana heart attack amasung stroke yaona heart ki
laina na thokhanba khudongthibadagi hanthahalli.
• Machi oiba chinjak yaoba
manamasing amasung hei-ra kharadi cancer makhal kharadagi ngakthokpa ngammi.
• Fiber yaoba machi oiba chinjak
haibadi manamasing amasung hei-ra singda heart desease, obesity amasung type 2
diabetes ki khudongthibadagi hanthahalli.
• Potassium marang kaina yaoba
manamasing amasung hei-ra singda blood pressure hanthahanbada mateng pang-i
amasung kidney da nung leirakpa amasung saru chasillakpagi khudongthiba
hanthahalli.
• Hei-ra marang kaina chabana
hakchangda chariba chinjak thuna tumhanbada yamna mateng pang-i. Numit
khudinggi hei machet ama chabana depression dagi ngakthaokpada mateng pang-i.
Karamba chinjakpu hei-ra
kanglup gi manung chanbage?
Karigumba hei-ra nattraga 100%
hei mahi bu hei-ra gi kanglup haina lou-i. Hei-ra sing asi atekpa, liduna
thamba, inghallaga thamba nattraga akangba, amasung mapum oina nattraga mahi
oina sumdokpa makhal oiba yai.
Nongmada hei-ra kaya yamna
mathou tabage?
Hei-ra gi saruk kaya yamna
chagani haibasida chahi, nupa-nupi amadi hakchanggi kanbagi changgi makha
pongani. Mayamna yanaraba chang ama makhagi table asida utli.
Meeoi amana nongmada mathou taba:
Mathou taba hei-ra gi makhal: