MASA-MAU FABA HEART AMA HAIBASI ASUKKI MATIK MATHOU TAI! Cardiovascular disease (CVD) - nattraga heart disease – haibasi nupa-nupi animakta soidana siganba/ siba yaba laina ama haibadu malem asida oiribani. CVD da makhal-makha kayagi heart ka mari leinaba issue sing thokningai oi, masida heart attacks, coronary heart disease, congestive heart failure amasung hypertension asinachingbasing asini. Hairiba fivamsing asidagi amana hektamak major heart attack nattraga sihanba faoba yabagi akibasing leiganli. CVD gi risk hengathanba yaba factor sing kharada: · High blood cholesterol level sing · High blood pressure · Diabetes · Hidak-mana sijinnaba (Tobacco use) · Saturated fat sing amasung sodium gi chang wangba diet · Hakchang bu ningthina mathou touhandaba (Physical inactivity) · Noiba (Obesity) · Yu thakpa (Alcohol use) · Imung manungda heart disease leikhibagi wari leiba (Family history of heart disease) HIV/AIDS AMASUNG CARDIOVASCULAR DISEASE HIV/AIDS ka sagonnana hingliba meeyamna 1996 tagi antiretroviral therapy sijinnaba hourakkhibadagi ngasidi masa-mau fana punsi-nungsangna hingba ngamnare. Adubu HIV gi hidaksing asina nangngonda insulin resistance nattraga high cholesterol level sing hengathanduna heart ki lainasing thokhannabagi risk su adumakti hengathanli. HIV TREATMENT NA LOURIBA ROLE HIV infection na nangngonda heart disease gi risk hengathanbara? Thijinbasinggi matung innadi hengathanba yai – adubu ngasisu chap-chaba paokhum amagidamak tijinbadi leptari. · HIV sunglei leitabadagidi HIV leiribasingdana henna heart attack ki chang asi chada 70-80% gi chang-henna wangna lei. Adubu HIV ga sagonnana hingliba naha oiribasingdadi chang asi yamna nemmi. · HIV ga sagonnariba haibasimaktabu heart disease hengathannabagi maru oiba factor aniga mari leinei: o HDL (“good”) cholesterol gi chang nemtharakpa o Triglycerides (another type of blood fat) ki chang wangna leirakpa HIV gi hidakka heart disease ga leinariba mari asi yamna mayek senglaba wafamni. Thijinbasingna fanglibasi HIV hidak haibadi protease inhibitors, na nanggi hakchangda lipid level hengathanduna heart disease gi risk changna leihanli. Adubu fivamsi fana leire haidunasu thijinlibasing asina nanggi heart kannabani haiduna HIV gi hidak lepnabadi khak hairakloi. Tasengbadi houjik thijinlibasing asina fangliba fivamdi HIV gi hidak pu amuk lephanba amasung amuk nouhounana houba haibasina amukka henna nanggi heart disease da henna sokchinhanli haibasini amasung HIV gi hidak leppa taragadi nanggi hakchangda HIV adu henna masing hengatlaknabagi lambi ama piduna henna khudong thihanningai oihanli. Scientist singna haibadadi houjik nouna thoklakliba antiretroviral drug sing aside nanggi heart ta thoina kainingngaidi oihandare. Maram asina HIV gidamak hidak chabada nanggi doctor na piriba hidak adutamak chanaba munna tannagadabani. T umbagi maong asidasu nanggi h a k c h a n g g i kannaba kaya amasung wakhal gi achouba mami amadi adumak tari haina kayarak hanna magazine da amadi medical journal singda irakkhiba thengnakhare thoina thajarudabani adubu chumbara chumdabara amuktang khangminnasi. Tumbagi maong asida leiriba hakchanggi kannaba amadi wakhalgi tariba mami asidi matam sangba sangdaba tumbagi maong aduda fangliba kannaba adugi matangda thijinlibasingna asumna piri. Thijinbasinggi mityengda fanglakliba kannaba aduda oiromda cheplaga tumlibasingna
OI-ROMDA CHEPLAGA TUMBAGI KANNABA AMASUNG TUMBADA TARIBA
MEEOIBAGI SAKTAM yetlomda cheplaga tumlibasingdagi matam pumnamakta masa-mau
faba henli haina piri. Oiromda cheplaga tumbana chaba tumba helhanli, back pain
gi chang hanthahanli amasung heartburn su hanthahanli haina piri.
1. Oiromda cheplaga tumbana hakchangda yaoba
hu chenba machalsing louthokpada, fattaba machal sing amasung pamdaba
machalsing louthokpada mateng pang-i. Ayurvedic ki matung inna oida cheplaga
tumbana hakchanggi lymphatic system mathou ningthina touhanduna hakchang
manungda leiriba lymph fluid amasung arem-apa sing ningthina lymph node singgi
khutthangda chumthokhanli. Piribasigi matung inna tumbagi maong aduda khennaba
fivamsing utli haibasini, maramdi lymphatic side asi anambana hakchanggi oiromda
namna lei haibasini. Maramsina thijinbasingna fanglibasi thijinbasingna
fanglibasi oiromda cheplaga tumbasina brain dagi thoklakpa kannadaba chemical
sing adu hakchangna laina sengdokpa ngammi haina piri. Adubu yetlomda cheplaga
tumlagadi lymphatic system na mathou ningthina touhanba ngamde haina piri.
2. HEART TA HENNA KANNABA PI
Oiromda cheplaga tumbana heart ki circulation da henna chang hengathanli.
Hairiba theory asi gravity da base touduna lymph node na karamna filter touduna
heart ta kannaba pibage haibaduni loina loinana circulation da piriba kannaba
adu pibani.
3. H E A R T B U R N HANTHAHANLI
Clinical Gastroenterology gi matung inna oida cheplaga tumbasina acid reflux
symptoms hanthahanli haina piri. Adubu yet ta cheplaga tumlagadi hairiba chang
asi hengathanli haina piri. Karigumba nangna heartburn toure hairagadi minute
10 muktang oida cheplaga hipthaduna adum yengbada hairiba adu hanthaba
thengnagani haina piri.
4. CHABA TUMHANBADA MATENG PANG-I Gravity gi
matung inna oida cheplaga tumbana chaba tumhanbada mateng pang-i hainasu piri.
Hairiba theory asidi chasinkhibasingdagi hakchangna sungdoklaba matungda
lemhouba saruksing adu oida cheplaga tumbana irai laina large intestine dagi
colon da chathanba ngamhanli. Medical gi matung innadi oida chepluraga
hougatlakpa matamda meeoibagi thibongthiril asi lengthok-lengsin touhanbana
tumhanbada henna mateng pangbani hainasu piri. Masidadu nattana oida tumbana
meeoibagi hakchanggi oiromda adumak leijariba chakkhao amasung pancreas su
leigadaba maong adumak chap chana leihanbana hennasu fahanli hainasu piri.
Loinana gastric juice niyom chumna amasung laina thokhanba ngamhanli amasung
pancreatic enzyme su laina thokhanba ngamhanli haina piri.
5. BACK PAIN SU HANTHAHANLI
Oiromda cheplaga tumbana spine da ka henna pressure pihande maram asina back
pain naganba singdadi ningthina pothahanba ngamhanduna ningthina tumba yahanli.
6. MEERONBI SINGDASU ADUMAK
KANNAHANLI Oiromda cheplaga tumbana blood circulation hengathanbada nattana
nangganda akanba pressure hanthahanli loinana angangkhao na liver da naksinna
leihandabasu ngamhanli. Maramsina oida cheplaga tumbana angang-khao da, kidney
da amadi angangkhao manunggi angang da blood flow gi chang hengathanli.
7. NAKHOKPA LEPHANLI Tunminnaba
matamda eina nattraga tuminnariba aduna makhon houna nakhoksanlakpada adum ei
nattraga tuminnariba adu tumba kainaribani. Medical journal ama thengnabada
yamna laina oida cheplaga tumbana adum nakhokpa fahanba ngamhanli haina piri.
Cheplaga tumbana nakhokpagi chang hanthei haibasimadi achumbani. Masimak chummi
chumde eikhoi adum yengba kaide khanli.
8. SPLEEN MAPANGGAL KANKHATHANLI
Spleen sisu hakchanggi oi thangba maikeida leibani, loinana saruk asi
hakchanggi lymphatic system gi saruk amani. Spleen si achouba lymph node
amanisu adum hainasu khangnei adubu mahakki mathou di lymph khakta filter touba
nattana blood su filter toubani. Maram aduna oida cheplaga tumbana gravity gi
matung inna filter tougadaba pumnamak irai laina changsinlakpada mateng pangsinli.
Ningsingba yaba amana hakchangna leng-otpa toubada amadi muscular contraction
gi matung inna lymph system na hakchanggi cell sing asi sengdok-i. Asumna lymph
na hairiba sengdokliba pumnamak asi spleen amadi heart ta changhanbadasu mateng
pangsinli. TUMBAGI MAONG 6, MAONGSINA HAIRIBANA KARI Eikhoina matou karamna,
karamba maongda tumbage haibasida meeoi adugi maramda mami tari haina piri.
1. THE FETAL POSITION (TASINLAGA
NATTRAGA KONSINLAGA TUMBA) Tasinlaga nattraga konsinlaga tumba (fetal position)
meeoising asi meenungsi chaoganli amasung mapukchel ting-i. Angang na puknungda
leiringeida tasinbagumna tumbagi maongni. Nakan namada cheptuna khu na
thabakfaoba thanggattuna khutna khuda fajinduna anamba matamda tumbanli. Maong
asi adumak yamna common oina tumnaba maongni maru oina nupina namna tumganli.
Nupa kharasu asumna adumak tumnei. Foetal position (tasinlaga nattraga
konsinlaga tumba) sing asi anambana ikaiganba, khanganba (wakhal, thabak
toubada, karigumba ama pangthoknaba hotnaba) amasung pakhatkanba/ chingnaganba
oiganli. Makhoising asidi ahanbada yamna saoganli adubu nungsi chaoganli,
meenungsi khang-i amasung mapukchel ting-i. Hairiba maongsida tumba meeoising
ai mapangthongda ubada yamna sathibadi manganic adubu tasengbadi makhoising asi
manungdadi yamna ing-tapkanli amasung masana masabu kaya thajagandaba oiganli. Popularity
– Meeoi 1000 da changyeng toubada 41% di asumna tummi haina thijinba singna
piri.
2. LOG Hairiba maong asina utup tabagum tumihe
kaina hainabaduni, (“sleeping like a log”). Anambana masigi maong asida tumbasi
chaptingna nakan amada khut animak chap mannana nakan animakta tingthoktuna
tumbani. Hairiba maongsida tumba meeoising asi anambana pukchel ting-i, tinnaba
nungai, meepum khudingmakta tinnaba yai amasung yengbadasu yamna ing-tappa oina
uganli. Makhoising asi thajaba yaba meeoi kanglupta chingganli amasung yamna
chamganli. Makhoising asi mafam amada hek punlubada pumnamakpu adum sumhatpa
ngamganli adubu mahakki achamba amadi pukning tingganba aduna pumnamakpudu adum
thajaganbana mameida masa matomta nungaitanaba oihouganli. Masigi maong asi
anisuba oina mayamna common oina tumnaba maongni. Popularity – Meeoi 1000 amada
changyeng toubada 15% di asumna tumnei haina thijinba singna piri.
3. KHOURANGBA/NONJABA MANBA MAONG
(THE “YEARNING” POSITION) Meeoi 100 da mari thokpagi ama gumbadi hairiba maong
asida tumganli, nakan nammada cheptuna khut ani mangda tingthoktuna khut ani
lonnaduna karigumba khara niba haijabadouna tumganli. Asigumba meedasi anamba
matamda makhoina mangma mangda thajaganba nattraga mangkhriba mang adumak
oihannaba hotnaba meedani. Makhoising asi masana touthokcharakpa thouongna masa
mathanta yeknaba oihanjaba meedani amasung touthokpadadi thut laoraga
toukhibagi maheina chaona fangningba meedani. Firep loubada yamna tapkanba
masana masabu thajagandaba meedani. Popularity – Meeoi 1000 changyeng toubada
13% di hairiba asumna tumganli.
Adomgi achinba kya kaithoktuna article asibu pabibagidamak hainingaileitana thagatchari